دیالیز یا تراکافت فرایندی پزشکی است که در آن عملکرد کلیه‌های فاسد یا آسیب دیده در بدن، توسط دستگاههای جایگزین انجام می پذیرد. این فرایند برای افرادی که کلیه‌هایشان به طور موثر عمل نمی‌کنند یا دچار بیماری‌های کلیوی شدید هستند انجام می‌شود.
دیالیز به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: همودیالیز و دیالیز صفاقی . در همودیالیز، خون از بیمار گرفته شده، از طریق یک دستگاه دیالیز خارج می‌شود و پس از پاکسازی از مواد مضر، دوباره به بیمار برمی‌گردد. از طرف دیگر، در دیالیز صفاقی از خود بدن بیمار برای تصفیه خون استفاده می‌شود.
در هر دو روش، دیالیز به بیماران کمک می‌کند تا مواد زائد و سموم را که عمدتاً توسط کلیه‌های سالم باید از بدن دفع شوند، حذف کنند. این فرایند از اهمیت ویژه‌ای برای افرادی که به شدت در معرض خطر قرار دارند یا از کمبود عملکرد کلیوی رنج می‌برند، برخوردار است.
دیالیز (تراکافت) در افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه، هنگامی که سطح نیتروژن اوره در سرم خون (BUN) به مقدار ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌رسد یا کلیرانس کراتینین به کمتر از ۱۵ تا ۲۰ میلی‌لیتر در دقیقه کاهش می‌یابد، انجام می‌شود.
عناوین
سندرم اورهمی چیست؟
این فرایند باعث تصفیه خون از مواد زائد و نیتروژنی می‌شود که با افزایش آنها در خون، سندرم اورهمی نامیده می‌شود. این وضعیت می‌تواند به تغییرات روانی و عقلانی، گیجی و در نهایت اغما منجر شود. پیش‌بینی سندرم اورهمی زمانی ممکن است که کلیرانس کراتینین به کمتر از ۱۰ میلی‌لیتر در دقیقه به ازای ۱٫۷۳ متر مربع سطح بدن کاهش یابد.
در دیالیز تراکافت، انتخاب روش درمانی بین همودیالیز، دیالیز صفاقی یا دیالیز پیوسته آهسته صورت می‌گیرد. همودیالیز به عنوان روش معمول در درمان نارسایی کلیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش باعث تغییرات سریعتری در سطح پلاسمایی مواد حل‌شونده و برداشت سریعتر آب اضافی می‌شود.
دیالیز صفاقی نسبت به همودیالیز در خروج مواد حل‌شونده از خون ۸/۱ و در خارج کردن آب اضافی بدن ۴/۱ کارایی دارد و می‌تواند به‌طور مستمر ۲۴ ساعته مورد استفاده قرار گیرد. در مقابل، روش‌های پیوسته آهسته باعث حفظ پایداری وضعیت همودینامیکی بیمار می‌شود، اما نیاز به آموزش خاص برای پرستاران و هزینه بیشتری دارد.
همودیالیز یکی از روش‌های درمانی برای افرادی است که به دلیل بیماری کلیوی نیازمند تصفیه خون مرتب و مداوم هستند. در این روش، خون بیمار از بدن گرفته شده، از طریق دستگاه دیالیز (همودیالیزر) عبور می‌کند و مواد زائد، اضافی و سموم را از آن حذف می‌کند. سپس خون پاکسازی شده به بیمار بازمی‌گردد.
روش همودیالیز
روش همودیالیز معمولاً سه بار در هفته به مدت چهار تا پنج ساعت انجام می‌شود، اما این مقدار ممکن است بسته به وضعیت بیمار و توصیه پزشک متفاوت باشد. بیمار برای انجام همودیالیز به یک مرکز دیالیز مراجعه می‌کند و بر روی تخت دیالیز بستری می شود و پس از اتصال به دستگاه همودیالیزر، فرآیند تصفیه خون آغاز می‌شود.
در حین همودیالیز، خون از بیمار با سرعت ۳۰۰ میلی لیتر در دقیقه یا بیشتر از طریق لوله‌هایی به دستگاه دیالیز منتقل می‌شود. در دستگاه دیالیز، خون از مواد زائد و اضافی پاک می‌شود و سپس به بیمار بازمی‌گردد. این فرایند به کنترل فشار خون، تصفیه خون از مواد مضر، و کنترل سطح الکترولیت‌ها کمک می‌کند.
همودیالیز اغلب به عنوان یکی از روش‌های اصلی مداوایی در بیمارانی که با نارسایی کلیوی مواجه هستند و به طور موقت یا دائمی به این روش نیاز دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی(یا دیالیز نموداری) به عنوان یکی از روش‌های جایگزینی کلیه، در دو دهه اخیر به دلیل سهولت اجرا، هزینه پایین و مزایای دیگر، رواج فراوانی پیدا کرده است. این روش از طریق انتقال آب و مواد حل‌شونده از خون از طریق غشایی که دو محفظه حاوی مایع را از هم جدا می‌کند، انجام می‌شود.
این دو محفظه شامل خون موجود در کاپیلرهای صفاقی است که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری از اوره، کراتینین، پتاسیم و سایر مواد زائد است. در عین حال، حفره صفاقی محلول دیالیز را شامل می‌شود که معمولاً حاوی سدیم، کلر استات و لاکتات با غلظت بالای گلوکز هیپراسمولار می‌باشد. غشای صفاق به عنوان یک صافی عمل می‌کند و دارای ساختار هتروژن و نیمه تراوا است که شامل سوراخ‌هایی با اندازه‌های مختلف می‌باشد که دارای آناتومی و فیزیولوژی پیچیده‌ای است.
در این روش، جریان‌های انتقالی در انجام جایگزینی انتشار بر اساس شیب غلظت، مواد حل شونده اورمیک و پتاسیم از مویرگ‌های خون صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتقل می‌شوند، در حالی که گلوکز و لاکتات در مقیاس کمتر و کلسیم در مسیر معکوس از محلول دیالیز وارد خون می‌شوند.
همچنین، اولترافیلتراسیون به دلیل هیپراسمولار بودن نسبی محلول دیالیز صفاقی، باعث انتقال آب و مواد حل شونده از غشا می‌شود. همزمان، جذب ثابت آب و مواد حل شونده از حفره صفاقی به سیستم لنفاتیک نیز وجود دارد.
مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
بیمارانی که به طور مداوم به دیالیز نیاز دارند، ممکن است با مشکلات اختصاصی روبرو شوند که می‌توانند بر کیفیت زندگی و سلامتی آنها تأثیر بگذارند. برخی از مشکلات اختصاصی که بیماران دیالیزی ممکن است تجربه کنند عبارتند از:
- مشکلات قلبی: بیماران دیالیزی به دلیل تجمع مواد زائد و نیتروژنی در بدن ممکن است مشکلات قلبی مانند افزایش فشار خون، ایست قلبی و مشکلات قلبی دیگر را تجربه کنند.
- مشکلات عملکردی: افراد ممکن است با مشکلات عملکردی مانند کم‌خونی (آنمی)، کاهش اشتها، کمبود ویتامین‌ها و کمبود مواد معدنی روبرو شوند.
- مشکلات عملکردی اسکلتی: کمبود کلسیم و فسفر در بیماران دیالیزی می‌تواند به کاهش استحکام استخوان و افزایش خطر ابتلا به کمردرد و شکستگی استخوان منجر شود.
- مشکلات روانی: برخی بیماران ممکن است با اضطراب، افسردگی، و استرس مرتبط با تغییرات زندگی خود و وابستگی به درمان دیالیز روبرو شوند.
- مشکلات عفونی: بیماران دیالیزی به دلیل ضعف سیستم ایمنی، در معرض خطر بیشتری برای عفونت‌های مختلف مانند عفونت‌های ادراری، عفونت‌های پوستی و عفونت‌های جراحی قرار دارند.
مداومت با نظام درمانی، تغذیه مناسب، و مراقبت‌های پزشکی منظم می‌تواند به کاهش این مشکلات کمک کند و کیفیت زندگی بیماران دیالیزی را بهبود بخشد.
عوامل موثر در بروز نارسایی کلیوی و ضرورت اجرای دیالیز
نارسایی کلیوی ممکن است به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود که باعث کاهش عملکرد کلیه و نیاز به دیالیز می‌شود. برخی از این عوامل عبارتند از:
- فشار خون بالا (فشار خون انحصاری): فشار خون بالا می‌تواند به طور مستقیم به کلیه‌ها آسیب برساند و عملکرد آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
- دیابت: بیماران دیابتی ممکن است به دلیل تجمع قند خون در طولانی مدت، آسیب‌های جدی به کلیه‌ها ببینند که می‌تواند به نارسایی کلیوی منجر شود.
- عوامل خارجی مانند مسمومیت با مواد شیمیایی یا سموم: مواد شیمیایی سمی مانند سرب، کادمیم و آرسنیک می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند و باعث نارسایی کلیوی شوند.
- عفونت‌های مزمن: عفونت‌های مزمن مانند عفونت‌های ادراری ممکن است به طور مستقیم به کلیه‌ها آسیب برسانند و عملکرد آنها را تحت تأثیر قرار دهند.
- بیماری‌های التهابی مانند لوپوس اریتماتوس و پلی‌آرتریت نودوزا: این بیماری‌ها می‌توانند باعث التهاب کلیه‌ها شوند و به نارسایی کلیوی منجر شوند.
- بیماری‌های ژنتیکی مانند بیماری پلی‌کیستیک کلیه: این بیماری می‌تواند باعث تشکیل حباب‌های پر از مایع در کلیه‌ها شود و به نارسایی کلیوی منجر شود.
مدیریت مناسب عوامل خطر، مراقبت‌های پزشکی منظم و رژیم غذایی مناسب می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به نارسایی کلیوی کمک کند.
